دفتر وکالت و مشاوره حقوقی و کیفری

تعریف و مفهوم پولشویی

پولشویی در اکثر نظام های حقوقی دنیا جرم انگاری شده است. اساس کار آن، تطهیر سرمایه های غیر مشروع از طریق روش های گوناگون بانکی، تجاری یا انتقال بین حساب های متعدد است. از دید کلی، سه عنصر در پولشویی وجود دارد:

• منبع نامشروع: سرمایه ای که از راه های ممنوع مانند قاچاق مواد مخدر، فساد اداری، سرقت یا کلاهبرداری به دست آمده است.

• اختفای منبع: تلاش برای مخفی سازی منشا واقعی این سرمایه به وسیله انتقال های مالی، صدور اسناد صوری، یا تبدیل به کالاهای ارزشمند همچون خودرو یا ملک.

• ادغام با اقتصاد رسمی: ورود عواید پنهان شده به بدنه اقتصاد به منظور پوشاندن هرگونه ردپای مربوط به جرم اصلی.

عبارت پول کثیف در بحث پولشویی به درآمدی اطلاق می شود که از راه نامشروع به دست آمده است. در نقطه مقابل، پول تمیز حاصل کسب و کارها و فعالیت های درست و قانونی است.

در پاسخ تفصیلی به پرسش پولشویی چه جرمی است؟ باید به سه مرحله مهم اشاره کرد که طی آن، دارایی نامشروع از وضعیت کثیف به شرایطی می رسد که به سختی قابل شناسایی است.

• جایگذاری (Placement)

در این مرحله، پول نامشروع وارد فضای مالی می شود. برای نمونه، گروهی از مجرمان مبالغی را که از قاچاق، اختلاس یا رشوه جمع کرده اند، در قالب سپرده های بانکی یا خرید اولیه کالاها و املاک نگهداری می کنند. این بخش، از حساس ترین مراحل است؛ زیرا احتمال ردیابی عواید مجرمانه هنوز بالاست. اگر در همین آغاز، تراکنش های پولی مشکوک شناسایی شوند، بسیاری از پرونده ها قابل پیگیری خواهند بود.

• لایه بندی (Layering)

وقتی پول کثیف وارد نظام بانکی یا اقتصادی شد، لایه بندی شکل می گیرد. در این مرحله، تراکنش های زنجیره‌ای متعدد رخ می دهد تا مرجع اصلی وجوه گم شود. برای نمونه، در چندین حساب بانکی متفاوت یا حتی در نقاط جغرافیایی مختلف مبلغی به حساب دیگری انتقال داده می شود تا پیدا کردن سرمنشا واقعی پول دشوار شود. ممکن است این فرایند در پوشش خریدهای سلسله وار سهام، جابه‌جایی ارز یا حتی تجارت هنر نیز رخ دهد.

• ادغام (Integration)

در مرحله نهایی، مجرم تلاش دارد پولی را که در لایه های مختلف پنهان کرده، دوباره وارد فعالیت های کاملا قانونی کند. فرض کنیم فردی عواید ناشی از قاچاق را در چرخه برداشت های بانکی پنهان کرده است، حال می خواهد با بازگشت همین پول به تجارت مثلا رستوران یا املاک، نشان دهد که سرمایه اش از راه درست آمده است. این ادغام نهایی اگر با موفقیت انجام شود، پولی که زمانی نامشروع بود، ظاهرا تمیز به نظر خواهد رسید.

پیامدهای اقتصادی و اجتماعی پولشویی

افزون بر اختلال در کشف جرم اصلی، پولشویی دلایل گوناگونی را می توان ردیف کرد که نشان دهد تا چه حد بر اقتصاد و جامعه اثر منفی می گذارد:

• بی ثباتی در بازارهای مالی: سپرده هایی که از جرم نشات گرفته اند، نظام بانکی را به سمت نقدینگی مغشوش می برند. امکان دارد ورود و خروج نابهنگام مبالغ هنگفت، ترازهای اعتباری بانک ها را بر هم بزند و اعتماد عمومی کاهش پیدا کند.
• فرار سرمایه: زمانی که برخورد جدی با درآمدهای مشکوک صورت نگیرد، صاحبان اموال نامشروع آن را به کشور دیگری انتقال می دهند. این کار خروج سرمایه را شتاب می‌دهد و تولید داخلی را تضعیف خواهد کرد.
• توزیع نامتوازن پول: پولشویی بستر تمرکز ثروت در دست گروهی محدود از مجرمان مالی را استوار می کند، در حالی که سایر فعالان اقتصادی در فضایی رقابت می کنند که شفاف نیست.
• افزایش فساد و جرائم: هرچه مسیر شستن پول برای قانون شکنان هموارتر شود، انگیزه های ارتکاب جرائم مالی شدیدتر خواهد شد. در نتیجه، خطر گسترش قاچاق اوراق بهادار، پرونده های رشا و ارتشا یا حتی جرائم سازمان یافته بالا می رود.

• قانون گذاری در زمینه پولشویی چه جرمی است؟

  قانون مبارزه با پولشویی که در سال ۱۳۸۶ و سپس با اصلاحاتی در سال های بعدی تصویب شد، روشن می سازد که پولشویی وابسته به یک جرم پیشین است. اگر جرمی اصلی در کار نباشد، مفهومی به نام پولشویی هم معنا نمی یابد. طبق این قانون، زمانی که فردی از راه رفتار غیرقانونی مثل قاچاق کالا و ارز، رشوه، اختلاس، کلاهبرداری و… درآمدی را به دست می آورد و آن را پنهان یا تطهیر می کند، مرتکب پولشویی می شود. ماده ۲ قانون مزبور سه بخش را مورد اشاره قرار داده است:

• تحصیل یا نگهداری عواید ناشی از جرم پیشین، با اطلاع از این که آن پول ها مستقیما یا غیرمستقیم از راه ارتکاب جرم به دست آمده است.
• تبدیل یا انتقال عواید برای پوشاندن یا کتمان ریشه غیرقانونی شان، یا حمایت از مجرم اصلی برای فرار از تبعات حقوقی.
• مستور کردن منبع واقعی، محل جابه‌جایی و حتی مالکیت پولی که در نتیجه جرمی پیشین تحصیل شده است.

• اگر کسی یکی از این فعالیت‌ها را انجام دهد و عنصر سوءنیت نیز در دادگاه ثابت شود، به جرم پولشویی محکوم خواهد شد. نکته دیگر آن است که پولشویی همیشه در کنار یک جرم اولیه قرار دارد؛ مثلا کسی که قاچاق مواد یا اختلاس کرده، وقتی تلاش کند عواید ناشی از آن را تمیز نشان بدهد، جرم فرعی جدیدی هم مرتکب می‌‌شود و همزمان ممکن است با دو عنوان مجرمانه روبه‌رو شود.

  شیوه‌های متداول پولشویی

  پس از آشنایی مقدماتی با این پرسش که پولشویی چه جرمی است؟، بهتر است به راهکارهایی اشاره شود که بزهکاران برای پنهان کردن منبع پول استفاده می کنند. این شیوه ها گاهی ساده‌اند و گاهی چنان پیچیده که کشفشان نیازمند همکاری فراسازمانی و تحلیل تراکنش های متوالی است.

• استفاده از شرکت های صوری: برخی مجرمان با ثبت یا خرید شرکت هایی که ظاهرا فعال اند، اما در عمل فعالیت واقعی ندارند، آغاز می کنند. در چنین ساختاری، پول غیرقانونی در قالب درآمد تجاری جلوه می کند.
• مبادلات ارزی و صرافی ها: نقل و انتقال های ارزی، به ویژه وقتی در کشورهایی با قواعد ضعیف تر صورت گیرند، فرصت پنهان ساختن پول کثیف را افزایش می دهند. گاهی مجرمان پول نقد را به صورت ارز خارجی درآورده و بارها از حسابی به حساب دیگر جابه جا می کنند.
• خرید املاک یا اشیای گران بها: تبدیل مبالغ نقدی به املاک یا کالاهایی مثل طلا، جواهرات و آثار هنری رایج است. سپس با فروش چند باره این اموال، منشا قبلی پول زیر لایه های متعدد پوشانده می شود.
• مدل کازینوها و مراکز تفریحی: در برخی کشورها، منابع حاصل از قمار به گونه‌ای در صورت حساب ها درج می شود که پول آلوده به شکل برد قمار جلوه داده می شود. هرقدر قوانین نظارتی بر این مجموعه ها کمتر باشد، کشف پولشویی سخت تر خواهد شد.
• ماشین سازی تراکنش های بانک‌ ها: ممکن است چندین حساب بانکی مختلف به کار گرفته شود و میان آنها مبالغی پربسامد منتقل شود تا دیگر نتوان تشخیص داد در ابتدا پول از کجا آمده است. در ضمن، کسانی هم هستند که حساب های اجاره‌ای ایجاد می کنند تا نامشان درگیر ماجرا نشود.

• مجازات پولشویی در ایران

• قانون مبارزه با پولشویی در ماده ۹ موارد مجازات را چنین مقرر کرده است:

• مصادره اصل مال و درآمدی که از جرم منشا و جرم پولشویی به دست آمده (و اگر عین اموال موجود نباشد، معادل یا قیمت آن مصادره خواهد شد).
• در صورتی که مجموع عوایدی که از جرم به دست آمده تا سقف معینی مثلا تا ده میلیارد ریال باشد، فرد مجرم به حبس تعزیری درجه پنج محکوم می شود؛ اگر این مبالغ بالاتر از ده میلیارد ریال باشد، حبس تعزیری او در سطح بالاتری (درجه چهار) تعیین می گردد.
• در هر دو حالت، علاوه بر این حبس، محکوم باید جزای نقدی معادل وجهی که پولشویی روی آن انجام گرفته است، بپردازد.
• همچنین در تبصره های این ماده آمده است که اگر عواید حاصل دست به دست گشته و تغییر شکل داده باشد، عین دارایی های تبدیل شده هم ضبط خواهد شد. در صورتی که این اموال به شخص ثالثی با حسن نیت منتقل شده باشد، معادل آن از اموال مجرم مصادره می شود.
• اگر جرم اصلی (مثلا اختلاس یا قاچاق) در جریان رسیدگی منجر به ضبط یا مصادره همان اموال نشده باشد، آنگاه دادگاه برای پولشویی حکم ضبط اموال را صادر خواهد کرد.

• شیوه رسیدگی قضایی در زمینه پولشویی چه جرمی است؟

  در ایران، برای تعقیب قضایی پولشویی، دادسرا و دادگاه های کیفری مسئولیت دارند. بنا بر مقررات، ممکن است شعب ویژه ای در مرکز استان‌ هم برای بررسی پرونده های پولشویی تشکیل شوند. پرونده ها از طریق گزارش ماموران نظارتی، نهادهای مالی یا حتی گزارش های مردمی با تشخیص دادستانی آغاز می شوند.

  شورای عالی مقابله و پیشگیری از جرائم مالی نیز مرجعی است که در جمع آوری و تحلیل اطلاعات مشکوک و ارسال گزارش به قوه قضاییه مشارکت می کند.قانون از اشخاص و موسسات مکلف خواسته است هویت ارباب رجوع را شناسایی کنند و اگر نشانه ای جدی از تراکنش های غیرعادی دیدند، گزارش کنند.

  پولشویی و انواع آن از منظر جغرافیا

  پولشویی می تواند در چهار سنخ گوناگون دیده شود که ناظر به مبدا و مقصد پول کثیف هستند:

• درونی: پول آلوده در داخل یک کشور به وجود می آید و همان جا شسته می‌شود.
• مهارشونده: درآمدهای کثیف در یک قلمرو به دست می آید و در بیرون همان منطقه پاک جلوه داده می‌شوند.
• برون مرزی: پول از جرائم در خارج از کشوری به دست می آید و در همان بیرون هم سفید سازی می گردد.
• وارد شونده: درآمدهای ناشی از جرم در کشور خارجی فراهم می شود اما در داخل کشور دیگر تمیز جلوه پیدا می کند.

• در ایران، اغلب پولشویی های درونی و گاه مهارشونده دیده شده است. برای مثال، عواید قاچاق کالا در داخل به دست می آید و سپس در خارج وارد مبادلات بانکی می شود، یا برعکس.

  پولشویی در بستر سایبری

  در حال حاضر، مجرمان از فضای دیجیتال هم بهره می گیرند. پول نقد می تواند از طریق درگاه های آنلاین با سرعت بسیار بین حساب ها توزیع شود. گسترش ارزهای دیجیتال نیز چالش های بیشتری به وجود آورده است. انتقال ارز دیجیتال در کیف پول های ناشناخته می تواند شناسایی را دشوارتر کند.

  از سوی دیگر، فروشگاه ها و صرافی های مجازی، ریسک تازه‌ای به همراه می آورند؛ زیرا محیطی به وجود می آید که مقادیر سنگین سرمایه در بستر رمزگذاری شده جابه‌جا می شود. با این حال، در صورت ورود نهادهای بین‌المللی و تبادل دقیق داده ها، تلاش می شود که شکاف های موجود کمتر گردد.

  سخن پایانی؛ پولشویی چه جرمی است؟

  پولشویی چه جرمی است؟ پولشویی اقدامی فرعی است که عواید به دست‌آمده از جرایمی مانند قاچاق، کلاهبرداری یا فساد مالی را در پوشش معاملات به ظاهر مشروع پنهان می‌کند. این فرایند در سه گام جایگذاری، لایه‌بندی و ادغام پیش می‌رود و در قانون ایران نیز جرم‌انگاری شده است. متخلفان با مصادره اموال آلوده و مجازاتی نظیر حبس و جزای نقدی رو‌به‌رو می‌شوند. همین رویکرد قصد دارد زمینه ارتکاب جرم مالی را کاهش دهد و مانع از گردش بی‌حد عواید نامشروع شود.

  سوالات متداول

  چه تفاوتی میان پولشویی و اختلاس وجود دارد؟

  اختلاس به حالتی گفته می شود که شخصی با سوءاستفاده از اعتماد عمومی، اموال یا وجوه سپرده شده نزد او را تصرف می کند. اما در پولشویی، محور اصلی پاکسازی درآمد غیرقانونی و مخفی نگه داشتن ریشه آن هاست.

  آیا پولشویی از یک جرم اصلی جداست یا نیاز به اثبات آن جرم دارد؟

  بر اساس مقررات، پولشویی جرم مستقلی شناخته می شود؛ هرچند به جرم اولیه متکی است. یعنی نخست باید سرمایه نامشروع از قاچاق، رشوه یا موارد مشابه پدید آمده باشد. اگرچه گاه اثبات منشا تخلف اصلی به بررسی حقوقی جداگانه نیاز دارد، اما قانون می گوید نبود حکم قطعی جرم اولیه مانع رسیدگی به پولشویی نخواهد شد.